Ο πιο μεγάλος αποχαιρετισμός /The Longest Goodbye

ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΤΑΞΙΔΙΑ

Την επόμενη δεκαετία με το πρόγραμμα «Άρτεμις», η ΝASA σχεδιάζει να στείλει ανθρώπους στη Σελήνη και τον Άρη. Η αποστολή θα διαρκέσει τρία χρόνια. Η ομάδα του Δρ. Αλ. Χόλαντ επιχειρησιακού ψυχολόγου της ΝASA και πολύ καλού γνώστη της τεχνολογίας, που δημιουργήθηκε το 1994 για την ψυχολογική υποστήριξη των αστροναυτών (μέχρι τότε δεν υπήρχε μονάδα μελέτης του ανθρώπινου παράγοντα) ασχολείται με τη ανακάλυψη των ψυχολογικών εργαλείων μέσω των οποίων μπορεί να εξασφαλιστεί η ασφαλής μακροχρόνια παραμονή των αστροναυτών στο διάστημα. Με τον Δρ. Χόλαντ, αλλά και μια σειρά άλλων ειδικών επιστημόνων, όπως ο Δρ. Στάτσερ, ψυχολόγος (Human Factor Specialist) η Ζακλίν Φορντ Μόρι, πρωτοπόρος της εικονικής πραγματικότητας, ο ΜατίαςΜπαϊνίοκ, αρχιτέκτονας τεχνητής νοημοσύνης, η Τζούντιθ Ίρινα Μπάτσιμ, ερευνήτρια ακραίων συνθηκών, παρακολουθούμε τις προσπάθειές τους να στηρίξουν τη μακροχρόνια παραμονή των αστροναυτών στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό συλλέγοντας τους ανθρώπινους εκείνους παράγοντες που μπορούν να εγγυηθούν την ψυχική ισορροπία των αστροναυτών σε ακραίες συνθήκες, όπως η πολυετής παραμονή τους στο διάστημα και η αποκοπή τους από τις οικογένειές τους, τους αγαπημένους τους καθώς και από κάθε τι που συμβαίνει στον πλανήτη Γη.

ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ.

Το μεγάλο πρόβλημα, όπως μας εξηγεί ο Δρ. Χόλαντ, είναι ο παρατεταμένη απουσία από τη Γη και η στέρηση της κοινωνικής επαφής που ισοδυναμεί με την απώλεια μιας σημαντικής δύναμης του ατόμου. Αυτή η απώλεια μπορεί να έχει πολλές αρνητικές συνέπειες στον ψυχισμό του αστροναύτη, με δεδομένες τις τεράστιες απαιτήσεις που φέρει η αποστολή του στο διάστημα. Αποστολή απαιτεί πέρα από την άριστη τεχνογνωσία, απόλυτη προσήλωση και συγκέντρωση.

Το να διεισδύσεις στα άδυτα της ψυχής των ανθρώπων στο διάστημα προκειμένου να ανακαλύψεις τους τρόπους εκείνους που θα τους βοηθήσουν να μην αποκοπούν από τη ζωή που αφήνουν στη Γη, είναι πολύ δύσκολο γιατί υπάρχει ο φόβος των αστροναυτών μήπως αποκαλύπτοντας τα πραγματικά τους συναισθήματα. Αυτό θα τους κοστίσει την αποστολή τους που για κάθε αστροναύτη, αποτελεί όνειρο ζωής. Δεν επιθυμούν να αναλυθούν γιατί φοβούνται ότι αυτό μπορεί να οδηγήσει στην απόρριψή τους σε σημαντικές αποστολές. Αυτό δυσχεραίνει πολύ το έργο των ειδικών ψυχολόγων. Ο Δρ. Στάτσερ, προκειμένου να ξεπεραστεί ο σκόπελος αυτός, πρότεινε τη χρήση ημερολογίου όπου με απόλυτη εχεμύθεια οι αστροναύτες θα καταγράφουν τις σκέψεις τους και τα συναισθήματά τους. Η εφαρμογή αυτής της πρακτικής άνοιξε ένα παράθυρο στην έρευνα των επιπτώσεων της παρατεταμένης απομόνωσης και των τρόπων αντιμετώπισης των προβλημάτων που προκύπτουν από αυτή. Οι απλές αλλά καταγεγραμμένες σκέψεις των αστροναυτών μετέφεραν τις δυσκολίες και άρχισε σταδιακά να δημιουργείται ένα κλίμα εμπιστοσύνης ανάμεσα σε αυτούς και την ομάδα των ψυχολόγων που τους παρακολουθούσαν και τους παρακολουθούν. Επίσης, ο Ματίας Μπαϊνίοκ (αρχιτέκτονας τεχνητής νοημοσύνης) προτείνει τη χρήση υπερσύγχρονης ρομποτικής συσκευής που θα δίνει τη δυνατότητα στους αποκομμένους αστροναύτες να απευθύνονται σε αυτή τη συσκευή, προκειμένου να περιγράψουν τη συναισθηματική τους κατάσταση και ταυτόχρονα να λάβουν την απαραίτητη ανατροφοδότηση που χρειάζονται για την ψυχική τους ισορροπία που θα τους επιτρέπει την ομαλή συνέχιση του ταξιδιού τους.

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΑΠΟΣΤΟΛΕΣ

Πιεζόμενος να ετοιμάσει τους αστροναύτες για αποστολές βαθιά μέσα στο διάστημα, ο Δρ. Χόλαντ και η ομάδα του, βασίζεται στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, ως πεδίο για τις έρευνές του. Για τον λόγο αυτό συμμετείχε στην επιλογή των κατάλληλων μελών του πληρώματος που αποτελούνταν από τους τους Ματίας Μάουρερ, Ράτζα Χάρι, Τομ Μάρσμπερν και Κέιλα Μπάρον που στις 10 Νοεμβρίου 2021 εκτοξεύτηκαν με την κάψουλα Endurance του SpaceX Crew Dragon και υπηρέτησαν ως μέρος της αποστολής μεγάλης διάρκειας Expedition 67 παραμένοντας 176 ημέρες στο διάστημα, πραγματοποιώντας μια σειρά ευρωπαϊκών και διεθνών πειραμάτων με σκοπό τη συνέχιση της εξερεύνησης του διαστήματος και τη βελτίωση της ζωής στον πλανήτη Γη. Ακούγοντας την Κέιλα Μπάρον στο ντοκιμαντέρ, να μας μιλά για την απόφασή της να συμμετάσχει στο πρόγραμμα αυτό και με τη βοήθεια του Δρ. Χόλαντ, διαπιστώνουμε το πόσο δύσκολη είναι η επιλογή των κατάλληλων προσώπων για αποστολές μεγάλης χρονικής διάρκειας. Ο έλεγχος των ατόμων που μετέχουν σε τέτοιες αποστολές είναι ζωτικής σημασίας. «Ψάχνεις σε αυτούς πράγματα που κάνουν τις διαφορές σε πολύ μεγαλύτερες αποστολές. Πρέπει να είναι ομαδικοί παίχτες, καλοί στην επικοινωνία, να διαθέτουν κρίση να έχουν την ικανότητα να ζουν σε ομάδες σε πολύ ακραίες συνθήκες» μας λέει ο Δρ. Χόλαντ.

Αξιοποιώντας τα πορίσματα από τη συμμετοχή της ομάδας του στο δυστύχημα της Χιλής το 2010, όπου μια ομάδα ανθρακωρύχων παρέμεινε για 69 ημέρες εγκλωβισμένη στα έγκατα της γης, ο Δρ. Χόλαντ ανακάλυψε αυτό το «κάτι» που πρέπει να δώσουμε στους ανθρώπους προκειμένου να μην περιέλθουν στη ζωώδη κατάσταση που μπορεί να σε φέρει η αποκοπή σου από τον έξω κόσμο και προκειμένου να μην συμβούν ανάμεσά τους τα τερατώδη πράγματα στα οποία μπορεί να οδηγήσει η κατάσταση αυτή. Αυτό το «κάτι», λοιπόν, ήταν αυτό που εφάρμοσε στις οικογένειες των ανθρακωρύχων που βρισκόταν έξω. Με αρωγό τις μεταξύ τους βιντεοσυνομιλίες, κατάφερε να συνδέσει την κοινότητα των οικογενειών με την κοινότητα των παγιδευμένων προκειμένου να κρατάει τους δεύτερους σε μία κανονικότητα καθημερινότητας που θα απέτρεπε να επέλθει το χάος στις παγιδευμένες τους ζωές και όλες τις καταστροφικές συνέπειες που θα επέφερε κάτι τέτοιο. Κατάφερε ταυτόχρονα να σταθεροποιήσει τα συναισθήματα των οικογενειών και με αυτό τον τρόπο σταθεροποιήθηκαν και τα συναισθήματα των ανθρώπων που βρίσκονταν εγκλωβισμένοι. Ήταν πολύ σημαντικό σε αυτή την επιχείρηση διάσωσης οι συγγενείς να μην χάσουν την πίστη τους και και αυτό να μεταφερθεί και στους εγκλωβισμένους. Η ομάδα του Δρ. Χόλαντ κατάφερε να εντάξει τους συγγενείς στην αποστολή διάσωσης. Με τον τρόπο αυτό μετά από 69 ημέρες παραμονής στα έγκατα της γης οι 33 ανθρακωρύχοι βγήκαν από εκεί σωματικά και ψυχικά υγιείς.

Το να διατηρείς την επαφή των ανθρώπων αυτών με τις οικογένειές τους και τους αγαπημένους τους, προσπαθώντας να δημιουργήσεις τις συνθήκες εκείνες που θα την κάνουν να προσιδιάζει όσο το δυνατό περισσότερο στη δια ζώσης επαφή,  είναι μία πολύ δύσκολη υπόθεση. Παρακολουθώντας στιγμιότυπα από την παραμονή της Κάθριν «Κάντι» Κόλμαν στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό από όπου μαζί με τους Ντμίτρι Κοντρατίεφ (από Ρωσία) και Πάολο Νεσπόλι από Ιταλία επέστρεψαν το 2011 μετά από 6μήνες παραμονής, παρακολουθούμε αυτές τις δυσκολίες. Πόσο εύκολο ήταν για την Κάθριν να παραμείνει έξι μήνες μακριά από τον εννιάχρονο γιο της σε μία χρονική φάση της ζωής του που ως παιδί είχε μεγάλη ανάγκη την παρουσία της μητέρας του δίπλα του; Και πόσο εύκολη ήταν η διατήρηση της επαφής τους μέσω των βιντεοσυνομιλιών που παρακολουθούνταν από το διαστημικό κέντρο και που όσο τεχνολογικά εξελιγμένες και αν είναι δεν αντικαθιστούν σε καμία περίπτωση τη δια ζώσης επικοινωνία; Με ποιον τρόπο επίσης η Κάθριν βοηθήθηκε ώστε να μην χάσει την ουσιαστική επαφή με το παιδί της με δεδομένο ότι οι απαιτήσεις της αποστολής της ήταν υψηλές; Κατά τη διάρκεια της παραμονής της Κάθριν στο διαστημικό σταθμό συλλέχτηκαν αρκετές πληροφορίες που μπορεί να δώσουν απαντήσεις στα ίδια ερωτήματα που θα ανακύψουν σε μελλοντικές μακροχρόνιες αποστολές. Το δίκτυο κοινωνικής στήριξης που πρέπει με κάθε τρόπο να διασφαλιστεί είναι αυτό που θα αποτρέψει το κάθε μέλος της αποστολής από το να χάνεται στις σκέψεις του και να αποκόβεται από την ζωή του στον πλανήτη Γη κάτι που μπορεί να αποβεί μοιραίο τόσο για το ίδιο όσο και για την αποστολή του.

Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΤΗΣ ΜΗ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗΣ

Τα πορίσματα όλων αυτών των ερευνών είναι πολύ σημαντικά και αξιοποιούνται στις έρευνες για μελλοντικές αποστολές στη Σελήνη και στον Άρη όπου προβλέπεται πολύ μεγάλης διάρκειας παραμονή. Το πρόβλημα φυσικά εκεί, και συγκεκριμένα σε ένα επικείμενο ταξίδι στον Άρη, διάρκειας τριών χρόνων λαμβάνει πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις. Εκεί τα πράγματα θα είναι πολύ πιο δύσκολα. Εκεί οι επικοινωνίες δεν θα γίνονται σε πραγματικό χρόνο. Οι βιντεοσυνομιλίες που κρατούν τώρα τους αστροναύτες σε επαφή με τους οικείους τους, εκεί δεν θα είναι δυνατές. Η Ζακλίν Φορντ Μόρι, πρωτοπόρος της εικονικής πραγματικότητας υποστηρίζει ότι μέσω της εικονικής πραγματικότητας ο αποκομμένος από το περιβάλλον του άνθρωπος μπορεί να αντισταθμίζει το φορτίο της νοσταλγίας που συσσωρεύεται όλο και περισσότερο όσο αυξάνεται ο χρόνος αποκοπής από το πραγματικό περιβάλλον των οικείων του. Μέσω αυτής της προηγμένης τεχνολογίας, δίνεται η δυνατότητα στον αστροναύτη να μεταφερθεί κάπου αλλού, σε μία, για παράδειγμα, χωρική αναπαράσταση της φύσης, να αισθανθεί  έστω και εικονικά ότι βρίσκεται κοντά στους αγαπημένους του ενεργοποιώντας μέσα του με τον τρόπο αυτό τις συγκινήσεις που βιώνει όταν βρίσκεται σε επαφή μαζί τους και που κινδυνεύουν να χαθούν εξαιτίας της μεγάλης χωρικής και χρονικής απόστασης από αυτούς.

Η έρευνα σχετικά με την μακροχρόνια παραμονή των αστροναυτών στο διάστημα, δείχνει μέχρι τώρα την ευαλωτότητα των ανθρώπων σε αυτές τις αποστολές. Εκτός από τους ψυχολογικούς κινδύνους, παραμένουν ανεπίλυτες και οι σωματικές απειλές. Το ανθρώπινο σώμα δεν είναι φτιαγμένο για να ζει στο διάστημα. Ισχυρή ακτινοβολία, απομετάλλωση των οστών, μυϊκή ατροφία, διαταραχές ύπνου, αλλαγμένη βαρύτητα και διαστημική ακτινοβολία τους πλήττουν ταυτόχρονα. Ο Αλεξάντερ Τσουκέρ αναισθησιολόγος και ειδικός στο στρες προτείνει την ιδέα της νάρκωσης κατά το μεγάλο χρονικό διάστημα (διάρκειας 12 μηνών, 6+6) της μετάβασης στον Άρη και της αποχώρησης από εκεί. Μέσω της νάρκωσης μειώνεται ο μεταβολικός ρυθμός, δηλαδή η κατανάλωση ενέργειας από το ανθρώπινο σώμα, οπότε η θερμοκρασία πέφτει αφού παράγεται λιγότερη θερμότητα. Υπό την επίβλεψη του Δρ. Τσουκέρ η Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία (ESA), ξεκίνησε να ερευνά τρόπους για να προκαλεί νάρκη στους αστροναύτες. Κατά τη διάρκεια της νάρκης εξοικονομείται οξυγόνο, μειώνεται η επίδραση της ακτινοβολίας, τα κόκαλα και οι μυς βρίσκονται σε καλύτερη κατάσταση, ενώ η μνήμη μάλλον δεν επηρεάζεται. Όπως ακριβώς συμβαίνει στη φύση όταν τα ζώα πέφτουν σε χειμερία νάρκη. Η πρόκληση εδώ, μας λέει ο επιστήμονας, είναι να επιταχύνουμε κάτι που στη φύση πήρε εκατομμύρια χρόνια για να συμβεί. Βέβαια προκύπτουν και πολλά προβλήματα με τη χρήση αυτής της μεθόδου. Ένα από αυτά είναι το τι θα συμβεί αν κατά τη διάρκεια της νάρκης στην οποία πρέπει να βρίσκονται όλοι οι αστροναύτες του πληρώματος προκύψει κάποιος κίνδυνος, κάποια επείγουσα τεχνική ανάγκη. Το πρόβλημα αυτό μπορεί να επιλυθεί με τη χρήση ρομποτικής συσκευής που θα υποκαθιστά κατά κάποιο τρόπο το πλήρωμα σε όλο το χρονικό διάστημα της νάρκης τους, θα είναι ο φύλακας άγγελός τους. Όμως το μεγαλύτερο πρόβλημα που δεν έχει ακόμη επιλυθεί είναι τι θα συμβεί όταν οι αστροναύτες μετά από πολύμηνη νάρκη ξυπνήσουν. Πώς θα είναι όταν ξυπνήσουν και έρθουν αντιμέτωποι με τα γεγονότα και την εξέλιξη των πραγμάτων που θα έχουν συμβεί όλους τους μήνες που εκείνοι κοιμόντουσαν; Πώς θα διαχειριστούν μία κατάσταση στην οποία θα κατακλυστούν από μία ιστορία που πλέον δεν είναι η δική τους ιστορία αφού το χρονικό διάστημα που συνέβαινε αυτή απουσίαζαν χωροχρονικά; Είναι πολύ δύσκολο να προβλεφθεί τι θα συμβεί στους αστροναύτες όταν ξυπνήσουν αφού το ανθρώπινο μοντέλο δεν μπορεί να ταυτιστεί με το μοντέλο της αρκούδας.

Ένα μεγάλο διακύβευμα είναι επίσης η προετοιμασία της επιστροφής. Και όσο μεγαλύτερη είναι η αποσύνδεση, τόσο μεγαλύτερη και η δυσκολία επανένταξης. Αναζητούνται εκείνες οι δικλείδες ασφαλείας που θα εξασφαλίσουν την ασφαλή αποκοπή και θα αποτρέψουν τον κίνδυνο μιας καταστροφικής αποσύνδεσης του πληρώματος με το περιβάλλον της Γης. Ένα περιβάλλον που δεν θα είναι ποτέ το ίδιο από τη στιγμή που το άφησαν. Οι άνθρωποι στη Γη έχουν και αυτοί τη δική τους αποστολή. Στο σύντομο πέρασμά τους από τη ζωή,συνεισφέρουν τις μικρές παραγράφους τους στο μεγάλο κεφάλαιο της ιστορίας αυτού του πλανήτη. Η Κάντι Κόλμαν σε ερώτησή της αν θα μπορούσε να παραμείνει για 6 μήνες επιπλέον στον διαστημικό σταθμό απάντησε, παρά την πολυήμερη διαμονή της εκεί, ότι με μεγάλη ευκολία θα δεχόταν να παραμείνει. Ούτε καν θα το σκεφτόταν. Και από την απάντηση της Κόλμαν καταλαβαίνουμε τη λεπτή ισορροπία ανάμεσα στη ζωή των αστροναυτών στη Γη και της ζωής στο διάστημα. Δύο αντίθετοι πόλοι που τους έλκουν για εντελώς διαφορετικούς λόγους και οι δύο. Και μία ισορροπία που πρέπει με κάθε τρόπο να διατηρηθεί και να μην διασαλευτεί. Άραγε αν η Κόλμαν παρέμενε όπως επιθυμούσε άλλους 6 μήνες στον σταθμό, θα επέστρεφε τελικά η ίδια όπως τη θυμόντουσαν οι αγαπημένοι της στη Γη ή θα τις είχαν συμβεί ριζικές αλλαγές;

Καραδοκεί πάντα ο κίνδυνος: Αν ο αστροναύτης αποσυνδεθεί εντελώς, τότε επιστρέφοντας δεν θα είναι πλέον χαμένος διάστημα αλλά στη Γη; Ένα απολαυστικό ντοκιμαντέρ που αναδεικνύει με μία σαφή και τεκμηριωμένη αφήγηση τη δυσκολία των αστροναυτών να εναρμονίσουν το διαχρονικό όνειρο της ανθρωπότητας να κατακτήσει άλλους πλανήτες με τη βαθιά ανθρώπινη συναισθηματική ανάγκη του ατόμου να νιώθει ότι βρίσκεται σε επαφή με τον πλανήτη-σπίτι του.

Το παρακολουθήσαμε στο 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.

Η Καλλίτσα Βλάχου είναι εκπαιδευτικός και αντιπρόεδρος της Κινηματογραφικής Λέσχης Πετρούπολης. Ολοκληρώνει το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών: Φιλοσοφία και Τέχνες στη Σχολή  Ανθρωπιστικών Σπουδών του  Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστημίου. Έχει παρακολουθήσει το Πρόγραμμα Συμπληρωματικής Εκπαίδευσης στο ΕΚΠΑ με τίτλο:  Κινηματογράφος: Ιστορία, Πρακτικές και Βασικές Αρχές Σκηνοθεσίας.  Αγαπάει πολύ τον Κινηματογράφο που για την ίδια δεν αποτελεί ένα απλό μέσο ψυχαγωγίας αλλά ένα μέσο που σε μεταφέρει σε ατελείωτα και συναρπαστικά ταξίδια του νου και της ψυχής. Σε τέτοια ταξίδια τη μεταφέρει και η δεύτερη μεγάλη της αγάπη, η λογοτεχνία. Όμως τι νόημα θα είχαν τα ταξίδια του νου και της ψυχής αν δεν μοιραζόταν τις εμπειρίες της με τους αγαπημένους της; Και μέσα σε αυτούς τους αγαπημένους κυρίαρχο ρόλο κατέχουν οι μαθητές της που η μοιρασιά μαζί τους αποκτά ιδιαίτερη αξία. Γιατί όταν επικοινωνείς μέσα από τα μονοπάτια της τέχνης με ανθρώπους που βρίσκονται στο ξεκίνημα της ζωής τους, ε… τότε χαίρεσαι γιατί ξέρεις ότι η τέχνη μόνο σε ξέφωτα οδηγεί και χαίρεσαι γιατί βοήθησες και βοηθάς κάποιους να βρεθούν σε αυτά…