Το ΙnS ξεκινά έναν κύκλο συνεντεύξεων με τους ανθρώπους που βρίσκονται «πίσω» από το επιστημονικό βιβλίο: μεταφραστές, διορθωτές, επιμελητές, εκδότες και άλλους. Είναι εκείνοι που καταθέτουν τον μόχθο τους, ώστε το βιβλίο να φτάσει άρτιο στο αναγνωστικό κοινό. Σε αυτήν τη συνέντευξη συζητούμε με τη μεταφράστρια επιστημονικών βιβλίων Ντίνα Γεωργούλια.
–InS: Ντίνα, θα ήθελες να μας αναφέρεις ποιες είναι οι σπουδές σου και πότε και πώς σκέφτηκες να στραφείς στη μετάφραση;
Το ταξίδι μου στη μετάφραση άρχισε από το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, από το Τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας. Από πολύ νεαρή ηλικία, μου άρεσαν πάρα πολύ οι γλώσσες. Οι διαφορετικοί πολιτισμοί, οι διαφορετικές κουλτούρες. Αυτές που διάλεξα ήταν τα αγγλικά και τα γαλλικά. Είχα πάρει όλα τα σχετικά διπλώματα. Μια επιλογή ήταν να διδάξω, μέσα μου όμως ήξερα ότι ήθελα κάτι άλλο, να αξιοποιήσω διαφορετικά τις γνώσεις μου στις γλώσσες. Έτσι, όταν πέρασα στο Ιόνιο, ένιωσα ότι βρέθηκα εκεί ακριβώς που ήθελα. Στο Τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας, διδαχθήκαμε μια ευρεία γκάμα μαθημάτων, από γλωσσολογία, πολιτική επιστήμη και δίκαιο μέχρι οικονομική γεωγραφία, ιστορία της αγγλικής και γαλλικής λογοτεχνίας, θεωρία της μετάφρασης και συγκριτική υφολογία, ενώ, κατά τα τέσσερα χρόνια των σπουδών, παρακολουθήσαμε και πολλά εργαστήρια γενικών και ειδικών μεταφράσεων, όπως λογοτεχνική, νομική, οικονομική και τεχνική μετάφραση. Πολύ σημαντική ήταν και η εμπειρία που είχαμε στο εξάμηνο του εξωτερικού, το έβδομο εξάμηνο της σχολής. Εγώ φοίτησα στο Πανεπιστήμιο του Surrey και με το πρόγραμμα Erasmus στο Πανεπιστήμιο του Montpellier. Μετά από λίγα χρόνια, αφότου ολοκλήρωσα τις σπουδές μου στο Ιόνιο, έκανα το μεταπτυχιακό μου στη Μετάφραση-Μεταφρασεολογία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών με γλώσσα εργασίας τα αγγλικά. Εκεί εστιάσαμε, κυρίως, στη λογοτεχνική μετάφραση και στη θεωρία της μετάφρασης.
–InS: Ποια ήταν η πρώτη σου μεταφραστική δουλειά;
Με τον χώρο του βιβλίου, ασχολούμαι από το 2010. Νωρίτερα, είχα ασχοληθεί με τη μετάφραση, αλλά πιο περιστασιακά. Το πρώτο βιβλίο που μετέφρασα ήταν ένα αντιπολεμικό μυθιστόρημα για εφήβους, αλλά και για ενήλικες, Το άλογο του πολέμου του Μάικλ Μορπούργκο για τις Εκδόσεις Πατάκη. Το βιβλίο εκδόθηκε το 2012 και την ίδια χρονιά προβλήθηκε και η ομώνυμη ταινία στους κινηματογράφους σε σκηνοθεσία Στίβεν Σπίλμπεργκ. Πρόκειται για μια πολύ τρυφερή ιστορία για ένα αγόρι, τον Άλμπερτ, και ένα άλογο, τον Τζόι. Το αγόρι και το άλογο χωρίζονται με το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και μετά από πολλές περιπέτειες βρίσκονται ξανά. Ο ενθουσιασμός μου ήταν απερίγραπτος γι’ αυτήν την πρώτη μεταφραστική εργασία. Το ξεκίνημα δεν θα μπορούσε να είναι καλύτερο! Ασφαλώς, παράλληλα με τον χώρο των εκδόσεων, είχα και έχω ποικίλες συνεργασίες με φορείς, εταιρείες, πανεπιστημιακά ιδρύματα και ιδιώτες.
–InS: Πότε έκανες την πρώτη μετάφραση επιστημονικού βιβλίου και ποιο ήταν αυτό;
Το πρώτο επιστημονικό βιβλίο ήταν για τις Εκδόσεις Παρισιάνου, Το βιβλίο της Ιατρικής του Clifford A. Pickover, ένα από τα βιβλία της σειράς Τα ορόσημα των επιστημών. Το βιβλίο αυτό το μετέφρασα το 2014. Πρόκειται για ένα έργο εκλαϊκευμένης επιστήμης που παρουσιάζει σε περιεκτική και κατανοητή γλώσσα 250 ορόσημα της ιστορίας της ιατρικής, από τους μάγους-γιατρούς, την αφαίμαξη και τις χειρουργικές ραφές έως τον ιατρικό υπέρηχο, την αντικατάσταση ισχίου και τη γονιδιακή θεραπεία, συνιστώντας μια πρωτότυπη εγκυκλοπαίδεια και δίνοντας απαντήσεις σε ποικίλα ερωτήματα. Το βιβλίο αυτό ήταν μια πρόκληση για μένα. Είχε πολλή ειδική ορολογία, αλλά έπρεπε ταυτόχρονα να είναι εύληπτο από τον μέσο αναγνώστη. Για τις ανάγκες της μετάφρασης της ορολογίας, έκανα ενδελεχή έρευνα σε μεταφραστικούς πόρους, σε ηλεκτρονικό και έντυπο υλικό, για την καλύτερη δυνατή απόδοση των επιστημονικών όρων. Το βιβλίο, όπως και όλη η σειρά, απευθύνεται σε επιστήμονες, φοιτητές, αλλά και σε όποιον γοητεύεται από την ιστορία της επιστήμης και θέλει να πλουτίσει τις γνώσεις του.
–InS: Πόσα και ποια επιστημονικά βιβλία ή βιβλία επιστημονικής εκλαΐκευσης έχεις μεταφράσει;
Μέχρι σήμερα, έχω μεταφράσει 60 βιβλία, 9 από τα οποία είναι επιστημονικά βιβλία και βιβλία επιστημονικής εκλαΐκευσης. Από αυτά, τα πέντε είναι για τις Εκδόσεις Παρισιάνου και τη σειρά Τα ορόσημα των επιστημών. Πιο συγκεκριμένα, είναι Το βιβλίο της Ιατρικής (2016), Το βιβλίο της Φυσικής (2016) και Το βιβλίο των Μαθηματικών (2018) του Clifford A. Pickover, Το βιβλίο του Διαστήματος (2018) του Jim Bell και Το βιβλίο των Φαρμάκων (2018) του Michael C. Gerald. Έχω μεταφράσει, επίσης, τα βιβλία Οι επιστήμες με μια ματιά (2021) της Jennifer Crouch και Τα μαθηματικά με μια ματιά (2021) των Paul Parsons και Gail Dixon για τις Εκδόσεις Ψυχογιός. Τα συγκεκριμένα βιβλία των Εκδόσεων Ψυχογιός είναι δύο εξαιρετικά βιβλία εκλαϊκευμένης επιστήμης που συμπληρώνονται και με ενδιαφέροντα διαγράμματα, γραφήματα και εικόνες. Μέσα στο 2022, εκδόθηκε από τις Εκδόσεις Τραυλός Το μεγαλύτερο λάθος του Αϊνστάιν του David Bodanis, μια πολύ ενδιαφέρουσα βιογραφία με πολλά ανέκδοτα στοιχεία για τη μεγαλύτερη διάνοια όλων των εποχών. Τελευταίο, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, αναφέρω το εκτενέστατο επιστημονικό εγχειρίδιο για τις ορχιδέες του Αντώνη Αλιμπέρτη με τίτλο The self–sown orchids of Greece. A reference book που εκδόθηκε το 2015 από τις Εκδόσεις Mystis. Το βιβλίο αυτό το μετέφρασα από τα ελληνικά στα αγγλικά και έκανα και την επιμέλεια, με την πολύτιμη συνδρομή του ίδιου του συγγραφέα –που για εκείνον είναι έργο ζωής– και μετά από προσεκτική ανάγνωση βιβλιογραφίας στα ελληνικά και στα αγγλικά.
–InS: Υπάρχει κάποιο από αυτά τα βιβλία που «αγαπάς» περισσότερο από όλα; Κάποιο από τη μετάφραση του οποίου κέρδισες ως επαγγελματίας και ως άνθρωπος;
Α, αυτή είναι πολύ δύσκολη ερώτηση. Είναι πολύ δύσκολο να διαλέξω. Όλα τα βιβλία ανεξαιρέτως με «σημάδεψαν» με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Αν πρέπει οπωσδήποτε να διαλέξω ένα, αυτό είναι το Οι επιστήμες με μια ματιά. Σε αυτό παρουσιάζεται η συναρπαστική πορεία των μαθηματικών, της φυσικής, της χημείας, της βιολογίας, της ιατρικής, της γεωλογίας, της οικολογίας και της τεχνολογίας. Με ενδιαφέρον διάβαζα για τους επιστήμονες και στοχαστές που συνέβαλαν στην πρόοδο της κάθε επιστήμης και με συγκίνηση αναλογιζόμουν τις προσπάθειες των πρώτων από αυτούς που με ελάχιστα μέσα έφτασαν σε τεράστιες ανακαλύψεις. Για μένα ήταν πολύ μεγάλη πρόκληση η απόδοση της ορολογίας. Το ταξίδι της αναζήτησης των όρων μέσα από κάθε σελίδα ήταν εκπληκτικό. Συμβουλεύτηκα ποικίλους μεταφραστικούς πόρους και ήρθα αντιμέτωπη με την απόδοση μιας πληθώρας όρων σε πολλές και διαφορετικές επιστήμες. Είδα πραγματικά πόσο συναρπαστικό και δύσκολο είναι να παρακολουθεί κανείς τις εξελίξεις στον εκάστοτε τομέα, αλλά και σε παρεμφερείς επιστημονικούς κλάδους, και πόσο σημαντική είναι η επικοινωνία και η ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των επιστημόνων.
–InS: Ποιες ιδιαιτερότητες έχει η μετάφραση του επιστημονικού βιβλίου σε σύγκριση με άλλου τύπου βιβλία; Τι δυσκολίες συνάντησες; Με ποιους τρόπους αντιμετωπίζεις τα μεταφραστικά ζητήματα που προκύπτουν κατά τη μετάφραση των επιστημονικών βιβλίων;
Η μετάφραση του επιστημονικού βιβλίου έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις. Καταρχήν, η μεγάλη πρόκληση είναι η ειδική ορολογία που καλείσαι να αποδώσεις. Πολλές φορές, η πρόοδος στον εκάστοτε επιστημονικό κλάδο είναι τόσο ραγδαία και πρόσφατη, ώστε οι όροι αυτοί να μην έχουν αποδοθεί ακόμα στα ελληνικά ή να έχουν αποδοθεί, αλλά να μην είναι δόκιμοι. Πρέπει να γίνεται αρκετή έρευνα σε μεταφραστικούς πόρους, όπως βάσεις δεδομένων, παράλληλα κείμενα, γλωσσάρια, λεξικά, σχετική βιβλιογραφία. Ιδανικά, αυτό που βοηθάει πολύ είναι αν μπορείς να συνομιλήσεις και με επιστήμονες του κλάδου για την καλύτερη απόδοση της ορολογίας. Μερικές φορές, όταν επιλέγεται η μετάφραση ενός όρου, παρατίθεται και ο όρος στα αγγλικά σε παρένθεση, μιας και ο όγκος των επιστημονικών βιβλίων και επιστημονικών ανακοινώσεων παγκοσμίως είναι, όπως γνωρίζουμε, στα αγγλικά.
–InS: Ένα ιδιαίτερο και σημαντικό τμήμα των επιστημονικών εκδόσεων αφορά στο βιβλίο επιστημονικής εκλαΐκευσης. Μέσω αυτού του είδους βιβλίων φτάνουν στο ευρύτερο κοινό τα επιτεύγματα της επιστήμης. Τι ιδιαιτερότητες παρουσιάζει η μετάφραση αυτών των βιβλίων; Έχει απήχηση στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό το βιβλίο της επιστημονικής εκλαΐκευσης;
Οι ίδιες δυσκολίες απαντώνται και κατά τη μετάφραση βιβλίων εκλαϊκευμένης επιστήμης. Αυτού του είδους τα βιβλία συνιστούν ένα εξαιρετικά σημαντικό κομμάτι των εκδόσεων, μιας και απευθύνονται στο ευρύ κοινό στο οποίο και μεταφέρουν τα επιτεύγματα της επιστήμης, τη ζωή και το έργο μεγάλων επιστημόνων και την πρόοδο σε κάθε κλάδο ξεχωριστά. Αυτό που πρέπει να προσέχει κανείς είναι και πάλι, ασφαλώς, η απόδοση της ορολογίας, κάνοντας χρήση όλων των μέσων και μεταφραστικών εργαλείων που αναφέραμε και νωρίτερα για το επιστημονικό βιβλίο. Παράλληλα, θα πρέπει να δίνει προσοχή στην απόδοση του ύφους του κειμένου, το οποίο είναι συχνά άμεσο και απευθύνεται στον μέσο αναγνώστη. Το ύφος δεν θα πρέπει να είναι πομπώδες, ώστε να είναι εύληπτο και να παράγει ένα ευχάριστο ανάγνωσμα, να προσκαλεί τον αναγνώστη να διαβάσει παρακάτω. Το συγκεκριμένο είδος έχει μεγάλη απήχηση στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό και αυτό φαίνεται και από την πληθώρα των αξιόλογων βιβλίων που εκδίδονται από πολλούς εκδοτικούς οίκους ετησίως.
–InS: Υπάρχει στις αντίστοιχες πανεπιστημιακές σχολές ως ξεχωριστό αντικείμενο η μετάφραση επιστημονικού βιβλίου;
Στις μεταφραστικές σχολές, σε προπτυχιακό και σε μεταπτυχιακό επίπεδο, απ’ όσο γνωρίζω, δεν υπάρχει ως ξεχωριστό αντικείμενο η μετάφραση επιστημονικού βιβλίου. Υπάρχει, ασφαλώς, η μετάφραση δοκιμίου και η τεχνική μετάφραση, αλλά όχι η μετάφραση κειμένων επιστημονικού περιεχομένου ή επιστημονικής εκλαΐκευσης. Ενδεχομένως, να εντάσσεται στη μετάφραση δοκιμίου, όπως επιστημονικές ανακοινώσεις ή αποσπάσματα από επιστημονικά βιβλία.
–InS: Ποιες δυσκολίες έχει το επάγγελμα του μεταφραστή σήμερα στην Ελλάδα;
Η αλήθεια είναι ότι στον χώρο της μετάφρασης υπάρχει πολλή δουλειά, αλλά και πολύς ανταγωνισμός. Οι τομείς στους οποίους μπορεί να απασχοληθεί ένας μεταφραστής είναι ποικίλοι, από εκδοτικούς οίκους και μεταφραστικά γραφεία, εσωτερικός μεταφραστής ή εξωτερικός συνεργάτης, επιμελητής, υπεύθυνος διαχείρισης έργου (project manager) ή υποτιτλιστής. Το δύσκολο, όταν πρέπει να κάνεις έναρξη ως ελεύθερος επαγγελματίας, είναι ότι καλό είναι να έχεις ήδη εξασφαλίσει τα έξοδά σου τουλάχιστον για το πρώτο διάστημα, γιατί καλείσαι να πληρώσεις ασφάλεια, φόρους, λογαριασμούς, ενδεχομένως νοίκι, έξοδα λογιστή, τα οποία σε βαραίνουν και καθ’ όλη τη διάρκεια της επαγγελματικής σου πορείας. Επίσης, στην αρχή θα πρέπει ίσως να αποδεχτείς το γεγονός ότι θα χρειαστεί να εργαστείς με σχετικά χαμηλές τιμές, οι οποίες όμως με την πάροδο του χρόνου μπορούν και πρέπει να γίνουν υψηλότερες. Το κύριο ζητούμενο για τη μεταφραστική εργασία είναι να υπάρχει σταθερή ροή δουλειάς, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι ο μεταφραστής βρίσκεται σε διαρκή αναζήτηση πελατών. Θα πρέπει ακόμα ο μεταφραστής να εξερευνήσει την αγορά εργασίας και σιγά σιγά να κατασταλάξει σε κάποια πεδία εξειδίκευσης, κάτι το οποίο όμως γίνεται σταδιακά. Στην αρχή, ίσως χρειαστεί να μεταφράζει κείμενα που ανήκουν σε μια πληθώρα κλάδων και στη συνέχεια να πάρει εξειδίκευση.
–InS: Οι μεγάλες αλλαγές που ήδη έχουν συντελεστεί στην τεχνολογία (μεταφραστικές μηχανές) και αυτές που είναι προ των πυλών (τεχνητή νοημοσύνη) θα επηρεάσουν το επάγγελμα; Μπορεί ο μεταφραστής να καταστεί περιττός;
Σίγουρα η τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence) έχει επιφέρει τεράστιες αλλαγές στην τεχνολογία, αλλά και σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Τα συστήματα μηχανικής μετάφρασης (machine translation) είναι μια πραγματικότητα. Όλοι μας έχει τύχει να χρησιμοποιήσουμε πλατφόρμες, όπως το Google Translate. Και το επάγγελμα του μεταφραστή έχει επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό. Ήδη υπάρχουν μεταφραστικά προγράμματα, στα οποία πολλά μεταφραστικά αποτελέσματα είναι προϊόν μηχανικής μετάφρασης. Αυτό, όμως, αντί να αναιρεί, καθιστά ακόμα πιο μεγάλη τη σημασία της ανθρώπινης παρέμβασης. Ο μεταφραστής όχι μόνο δεν καθίσταται περιττός, αλλά είναι και απαραίτητος, έχοντας πλέον τον ρόλο επιμελητή (editor), για να παρεμβαίνει και να διορθώνει και αυτά τα αποτελέσματα. Η ανθρώπινη νοημοσύνη και παρέμβαση είναι κομβικής σημασίας, προκειμένου να γίνονται ορθές μεταφραστικές επιλογές, οι οποίες βασίζονται στην ανθρώπινη κρίση και συνδυαστική σκέψη.
–InS: Τι θα συμβούλευες ένα νεότερο παιδί που θα ήθελε να ακολουθήσει τον δικό σου δρόμο;
Αυτό που θα συμβούλευα ένα νεότερο παιδί που θα ήθελε να ακολουθήσει τον δικό μου δρόμο είναι να είναι σίγουρος/-η ότι αγαπάει τη μετάφραση. Η μετάφραση είναι ως επί το πλείστον μια μοναχική δουλειά. Θα πρέπει κάποιος να αγαπάει πολύ το «κυνήγι» των λέξεων και να είναι πρόθυμος/-η να κάνει ατελείωτη έρευνα, προκειμένου να προβεί στις σωστές μεταφραστικές επιλογές. Καλό θα ήταν, με την πάροδο του χρόνου, να εστιάσει σε κάποια συγκεκριμένα είδη μετάφρασης, γιατί ο κλάδος της μετάφρασης εν γένει είναι χαοτικός. Ουσιαστικά, τα πάντα όσον αφορά το επιστητό συνιστούν τομείς από τους οποίους μπορούν να αντληθούν κείμενα προς μετάφραση. Οι πολλές ώρες δουλειάς είναι κι αυτό ένα κομμάτι που απαιτεί σωστή διαχείριση. Αλλά παρ’ όλα αυτά, η ικανοποίηση που παίρνει κανείς μετά την ολοκλήρωση ενός μεταφραστικού έργου, όσο μεγάλο ή μικρό και αν είναι αυτό, είναι τέτοια που ισοσκελίζει τα όποια «μειονεκτήματα» της μεταφραστικής εργασίας. Επίσης, ο/η μεταφραστής/μεταφράστρια θα πρέπει να επιμορφώνεται διαρκώς μέσα από σεμινάρια, webinars, ημερίδες και συνέδρια για το τι συμβαίνει στον χώρο του/της και για το ποιες είναι οι ιδιαίτερες απαιτήσεις του πεδίου ή των πεδίων που έχει επιλέξει.
–InS: Ντίνα, σε ευχαριστούμε πολύ!
Εγώ σας ευχαριστώ πολύ για την πολύ αξιόλογη ευκαιρία που μου δώσατε να κουβεντιάσουμε για τη μετάφραση και για τη δουλειά μου στο επιστημονικό βιβλίο μέχρι τώρα!
Η Ντίνα Γεωργούλια σπούδασε μετάφραση στο Τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας του Ιονίου Πανεπιστημίου και μετάφραση-μεταφρασεολογία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Με τον χώρο του βιβλίου ασχολείται από το 2010, έχοντας μεταφράσει βιβλία εκλαϊκευμένης επιστήμης, ιστορίας της επιστήμης, επιστημονικά βιβλία, βιβλία αυτοβελτίωσης, διδακτικής πράξης και θεωρίας, σύγχρονης και κλασικής λογοτεχνίας, παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας, βιογραφίες και λευκώματα. Παράλληλα, συνεργάζεται με εταιρείες, φορείς και ιδιώτες, μεταφράζοντας γενικού και ειδικού περιεχομένου κείμενα. Ζει στην Αθήνα. Στους ακόλουθους συνδέσμους φαίνονται τα βιβλία που έχει μεταφράσει και που έχουν εκδοθεί μέχρι σήμερα.
https://osdelnet.gr/contributors/1049730#all
https://biblionet.gr/%cf%80%cf%81%ce%bf%cf%83%cf%89%cf%80%ce%bf/?personid=99732
