Στις 19 Μαΐου 2020 έφυγε από τη ζωή, σε ηλικία 80 ετών, ο μαθηματικός-συγγραφέας Ευάγγελος Σπανδάγος. Μεγάλο μέρος της δραστηριότητάς του αφιερώθηκε στη μελέτη και μετάφραση έργων αρχαίων Ελλήνων επιστημόνων. Σε αυτή την πλευρά του έργου του αναφέρεται η συνέντευξη που είχε δώσει πριν αρκετά χρόνια στο InS και την οποία δημοσιεύουμε σήμερα ως έναν ελάχιστο φόρο τιμής στη μνήμη του. Η συνέντευξη είχε δοθεί στον Βασίλη Λεμπέση το 2009 στο βιβλιοπωλείο ΑΙΘΡΑ, έδρα των ομώνυμων εκδόσεων, που είχε ιδρύσει και διατηρούσε ο Ε. Σπανδάγος στην Αθήνα.
–InS: Kύριε Σπανδάγο θα θέλατε να μας δώσετε, εν συντομία, κάποια βιογραφικά σας στοιχεία;
-E.Σ: Γεννήθηκα στο Ρέθυμνο. Ο πατέρας μου ήταν ηλεκτρονικός με την πρώτη βιοτεχνία ραδιοφώνου στην Κρήτη. Μετά μετέφερε την έδρα από το Ρέθυμνο στα Χανιά και το 1953 ήλθε στην Αθήνα που είχε την πρώτη βιοτεχνία ιατρικών μηχανημάτων. Κατά τη διάρκειας της κατοχής είχε συμμετοχή στην Εθνική Αντίσταση όπου επιδιόρθωνε τους ασύρματους ανταρτικών ομάδων. Ο παππούς ήταν εκδότης εφημερίδας στο Ρέθυμνο και διατηρούσε βιβλιοπωλείο. Τέλειωσα το Μαθηματικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών. Μετά το Πανεπιστήμιο διορίστηκα στο Δημόσιο, την άλλη μέρα, γιατί τότε οι διορισμοί ήταν άμεσοι και υπηρέτησα 28 χρόνια στη Μέση Εκπαίδευση από όπου πήρα σύνταξη από το Πειραματικό Σχολείο Αθηνών. Παράλληλα, ως οικογενειακή επιχείρηση διατηρούσα, από το 1980, και το βιβλιοπωλείο φυσικομαθηματικών βιβλίων «ΑΙΘΡΑ» (έδρα και των ομώνυμων εκδόσεων) στο οποίο μπορεί να βρει κανείς παμπάλαια βιβλία φυσικών επιστημών και μαθηματικών, από καταβολής της τυπογραφίας μέχρι σήμερα.
–InS: Είναι γνωστή στο πανελλήνιο η δουλειά σας πάνω στους αρχαίους Έλληνες επιστήμονες. Ας τα πάρουμε από την αρχή. Πως πήρατε την απόφαση να ασχοληθείτε με αυτό το αντικείμενο;
-E.Σ: Όταν ήμουν καθηγητής στο Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Αθηνών ένας μαθητής παρατήρησε ότι το σχολικό βιβλίο αναφέρει μόνο την Υπατία και με ρώτησε αν υπήρχαν άλλες γυναίκες μαθηματικοί. Τι να του πω εκείνη την ώρα; Δεν ήξερα τίποτα. Του είπα ότι θα το ψάξω. Άρχισα να ψάχνω και μετά από έρευνα ετών ανακάλυψα σαράντα πέντε αρχαίες Ελληνίδες μαθηματικούς! Τα στοιχεία ήταν περιορισμένα. Π.χ. Νικαρέτη Κορινθία μαθηματικός. Ψάχνοντας μέσα σε συγγράμματα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων βρήκα, παρεμπιπτόντως, τις αναφορές σε αυτά τα ονόματα.
Στο Πειραματικό Σχολείο έκανα μερικές δειγματικές διδασκαλίες και ο, τότε επόπτης του Πειραματικού, κ. Μαρκαντώνης (σήμερα πρόεδρος στον Φιλολογικό Σύλλογο «ΠΑΡΝΑΣΣΟ») μου ζήτησε να κάνω μια πρωτότυπη πειραματική διδασκαλία. Δεν ξέρω πως μου ήλθε στο νου και του λέω ότι θα διδάξω αρχαία ελληνικά μαθηματικά. Όλοι μείνανε άφωνοι! Σου λέει, τι είναι αυτό το πράγμα; Άκου αρχαία ελληνικά μαθηματικά! Το πείραμα πέτυχε πλήρως. Έβγαλα φωτοτυπίες από το πρώτο βιβλίο από τα στοιχεία του Ευκλείδη, το οποίο είναι πολύ εύκολο για τα παιδιά γιατί ουσιαστικά η ορολογία είναι ίδια. Κύκλο έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες, κύκλο λέμε και εμείς, κέντρο λένε οι αρχαίοι το ίδιο και εμείς. Ξεκινάει το μάθημα και κάποιος με ρώτησε αν θα μεταφράσουμε τις προτάσεις. Του λέω την γλώσσα μας δεν την μεταφράζουμε απλά αποδίδουμε στην νέα ελληνική. Και το πείραμα πέτυχε.
Θυμάμαι τώρα αυτό που μου είπε κάποτε ο Ευάγγελος Σταμάτης που ήταν ο πρώτος που είχε εκδώσει τα «Στοιχεία» του Ευκλείδη, τα «Άπαντα» του Αρχιμήδη και τα «Κωνικά» του Απολλώνιου στη νεότερη Ελλάδα. Επειδή είχα κάποιες απορίες τον είχα συναντήσει στην Μαθηματική Εταιρεία. Μου είπε τότε: «Εσύ θα συνεχίσεις το έργο μου!». Αναρωτήθηκα τι άραγε να εννοούσε. Από μέσα μου είπα: τι λέει τώρα ο άνθρωπος; Το νερό όμως είχε μπει στο αυλάκι και σιγά σιγά, έχοντας και την εμπειρία του διδακτικού πειράματος, ξεκίνησα. Από τότε έχω εκδώσει τα έργα 30 αρχαίων μαθηματικών και αστρονόμων, το αρχαίο κείμενο, την απόδοση στη νεοελληνική και τα σχόλιά του.
–InS: Ένα ερώτημα που θέτει ο κόσμος είναι που βρίσκετε αυτά τα κείμενα; Ποιες είναι οι πηγές σας;
-E.Σ: Οι πηγές είναι πολύ εύκολο να βρεθούν αρκεί να διαθέσεις χρήματα. Εθνική Βιβλιοθήκη Παρισίων. Προς τιμήν τους, έχουν όλα τα παλαιότυπα. Ήθελα για παράδειγμα τα «Οπτικά» και «Κατοπτρικά» του Ευκλείδη. Στέλνω μια επιστολή και τους τα ζητώ. Το φωτογραφίζουν, δεν φωτοτυπούνται αυτά, από μια έκδοση του 16ου αιώνα. Με μια επιστολή τους μου ζητούν να τους στείλω 1000 ευρώ. Στέλνω τα χρήματα και μου στέλνουν με ταχυμεταφορά το αρχαίο κείμενο. Αλλά αυτά τα κείμενα χρειάζονται και μια μικρή αποκατάσταση. Την κάνω μόνος μου, με την εμπειρία που έχω στα αρχαία ελληνικά. Η Εταιρεία Ελλήνων Φιλολόγων με έχει ανακηρύξει επίτιμο μέλος. Εμένα, που αν δεν αντέγραφα στο σχολείο, δεν θα μπορούσα να περάσω τα Αρχαία και να πάρω απολυτήριο από την, τότε, Έκτη Γυμνασίου! Πως τα φέρνει η ζωή!
–InS: Άρα εδώ, υπεισέρχεται και ο παράγοντας κόστος. Το οποίο το αναλαμβάνετε εσείς προσωπικά …
-E.Σ: Και δεν τα αναγνωρίζει και η εφορία …
–InS: Άλλες δυσκολίες συναντήσατε;
-E.Σ: Πάρα πολλές. Για παράδειγμα πάρε τον όρο «υπεναντία τομή κώνου». Πως θα το αποδώσεις; Ρωτάς ένα φιλόλογο σου λέει η απέναντι τομή. Έχουμε έναν κώνο πλάγιο, τον τέμνουμε με ένα επίπεδο με τέτοιο τρόπο ώστε τα ζεύγη των γωνιών ανά δύο που σχηματίζονται να είναι ίσα. Είναι η μοναδική περίπτωση που η τομή είναι κύκλος και όχι έλλειψη και αυτό λέγεται «απέναντι τομή». Αυτή τη δουλειά δεν μπορούν να την κάνουν φιλόλογοι. Χωρίς να θέλω να υποτιμήσω το έργο τους. Θέλει εμπειρία και η δυσκολία δεν είναι στην απόδοση. Είναι στο σχολιασμό. Για παράδειγμα, ο Πάππος στην «Μαθηματική Συναγωγή» γράφει μια αναλογία. Πως βγαίνει αυτή, μπορείς να παιδευτείς για μια εβδομάδα για να καταλάβεις πως βγαίνει αυτή η αναλογία.
–InS: Ποιες διακρίσεις έχει πάρει αυτό το έργο σας;
-E.Σ: Πολλές. Φτάσαμε στις 14. Έχω δύο από την Ακαδημία Αθηνών, τα έτη 2000 και 2007, έχω δύο διεθνείς, η μία είναι από τον Παγκόσμιο Όμιλο για την Μελέτη των Αρχαίων Πολιτισμών, από τους Lions, από την Ένωση Ελλήνων Φιλολόγων, από την Ένωση Ελλήνων Φυσικών, από τον Όμιλο Αστρονομίας και Διαστήματος του Βόλου, από το Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Αθηνών, από την Ένωση Ελλήνων Φυσικών και άλλες.
–InS: Πολλές φορές έχετε διατυπώσει το παράπονο ότι η Πολιτεία έχει στραμμένη την πλάτη της σε αυτήν την προσπάθεια …
-E.Σ: Το Υπουργείο Πολιτισμού, επί όλων των κυβερνήσεων. Στείλαμε, ως όμιλος για την προβολή των Αρχαίων Ελληνικών Μαθηματικών, μια επιστολή στο υπουργείο με την οποία ζητήσαμε, στα πλαίσια της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας, να διεξαχθεί μια Έκθεση Αρχαίου Ελληνικού Μαθηματικού και Αστρονομικού Βιβλίου. Τα βιβλία θα τα δίναμε εμείς και από αυτούς δεν ζητήσαμε χρήματα, παρά μόνο μια αίθουσα. Κανείς δεν απάντησε. Αλλάζει κυβέρνηση τα ίδια. Αργότερα στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Πεκίνου, διοργανώνεται έκθεση Βιβλίου με την Ελλάδα τιμώμενη χώρα. Το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου μας στέλνει μια ανακοίνωση για 12 ενότητες μεταξύ των οποίων και μαγειρική, Αρχαία Ελληνικά Μαθηματικά και Αστρονομία πουθενά. Τηλεφωνώ στο ΕΚΕΒΙ, όπου μίλησα με μια υπάλληλο, για τον πρόεδρο του ΕΚΕΒΙ ούτε κουβέντα, και τής λέω το παράπονό μου. Η υπάλληλος μου απαντά: «Κύριε γνωρίζετε που θα γίνει η έκθεση;». Απαντώ στο Πεκίνο. «Τι δουλειά έχουν οι Κινέζοι με τα Αρχαία Ελληνικά Μαθηματικά;» Μου ήλθε μεγάλος εκνευρισμός εκείνη την ώρα… Τελικά, της λέω: «Επειδή είσαι αγράμματη, οι Κινέζοι εξέδωσαν το 1852 στα κινέζικα τα «Στοιχεία» του Ευκλείδη. Εμείς τα εκδώσαμε μετά από 100 χρόνια. Το ίδιο αφορά και σε όλα τα υπόλοιπα έργα τα οποία έχουν επανεκδοθεί στα κινέζικα. Και εμείς αρχίσαμε την επανέκδοσή τους μετά το 1974».
–InS: Φαντάζομαι ότι πέρα από αυτά που έχετε εκδώσει εσείς υπάρχουν και πάρα πολλά άλλα έργα. Δεν θα έπρεπε να ήταν αντικείμενο πρωτοβουλίας ενός μεγάλου δημόσιου φορέα, για παράδειγμα της Ακαδημίας Αθηνών;
-E.Σ: Εντάξει θα μπορούσε αν και η Ακαδημία έχει απλωθεί σε πολλά θέματα και έχει προσφέρει έργο. Βέβαια από αυτά που σώθηκαν δεν υπάρχουν πολλά ακόμη. Κάτι λίγα μένουν. Όμως υπάρχουν πάρα πολλά έργα από αυτά που έχουν χαθεί σε αραβικούς κώδικες. Στη Βαγδάτη είχαμε εντοπίσει πολλά. Αλλά η βιβλιοθήκη κάηκε και πολλά εκλάπησαν κατά την εισβολή των Αμερικανών. Έπρεπε το Υπουργείο Πολιτισμού να στείλει μια επιτροπή στις βιβλιοθήκες των Αραβικών χωρών και του Ιράν να εντοπίσουν έργα αρχαίων Ελλήνων μαθηματικών και αστρονόμων. Σήμερα καμαρώνουν για το Μουσείο της Ακροπόλεως. Εντάξει. H Αρχαία Ελλάδα δεν είναι μόνο πέτρες και μάρμαρα, στα οποία φυσικά και υποκλινόμαστε. Είναι η αρχαία ελληνική επιστήμη. Δεν θέλω να με πει κάποιος εθνικιστή. Αλλά είναι κάτι το υπαρκτό. Αυτοί που θεμελίωσαν την επιστήμη και τα μαθηματικά ήταν οι Αρχαίοι Έλληνες.
–InS: Σε έναν απλό άνθρωπο όταν τους λες για την αρχαία ελληνική επιστήμη αυτό που του έρχεται στο μυαλό είναι η Ευκλείδεια Γεωμετρία. Ήταν όμως μόνο αυτό; Ποιο ήταν το εύρος της αρχαίας ελληνικής επιστήμης;
-E.Σ: Εδώ, άμα μελετήσεις εις βάθος τα έργα αυτά θα δεις ότι εκεί υπάρχουν οι απαρχές της τριγωνομετρίας και της άλγεβρας. O Διόφαντος γράφει «λήψις επί λήψιν πολλαπλασιασθείσα ποιεί ύπαρξην», δηλαδή μείον επί μείον ίσον με συν. Αναφέρεται ακόμη και στους μιγαδικούς αριθμούς. Ο Διόφαντος έκαμε το εξής: όταν είχε μία σχέση με τετράγωνο ίσο με αρνητικό αριθμό, την παρέκαμπτε. Άρα είχε καταλάβει ότι κάτι δεν πάει καλά. Για τα σύνολα, πρώτα οι αρχαίοι μίλησαν. Βέβαια ο τρόπος έκφρασης ήταν κυρίως γεωμετρικός, αλλά, κάλυπτε όλα τα πεδία.
–InS: Και τώρα το ερώτημα: γιατί αυτή η τεράστια επιστημονική παραγωγή κάποια στιγμή σταμάτησε ή φαίνεται να σταμάτησε;
-E.Σ: Οι διάφοροι πόλεμοι, καταστροφές όπως αυτές των βιβλιοθηκών της Αλεξάνδρειας και του Σεραπείου κ.λπ. Έχει σωθεί μόνον το 5% των έργων αυτών. Ίσως έχουν χαθεί και άλλα μεταγενέστερα έργα σε μαθηματικά για τα οποία δεν γνωρίζουμε. Θέλω και κάτι άλλο να πω. Λένε πολλοί ότι το Βυζάντιο ήταν εναντίον των επιστημών. Δεν συμφωνώ. Σε ένα έργο που έχω εκδώσει παρουσιάζω πάρα πολλούς ιερωμένους που είχαν ασχοληθεί με τα έργα των αρχαίων Ελλήνων μαθηματικών και αστρονόμων. Ο πατριάρχης Φώτιος είχε στείλει επιστολή σε μοναχούς της Καππαδοκία, που τους προέτρεπε, «ερευνάτε ου μόνο τας γραφάς, αλλά και τη γεωμετρικήν τέχνη».
–InS: Ωραία, υπήρχε μια ενασχόληση. Αλλά ήταν τέτοιου επιπέδου με το έργο της αρχαιότητας;
-E.Σ: Όχι, όχι. …τα διατήρησαν αλλά δεν έφτασαν σε τέτοιο ύψος ποτέ. Βέβαια οι πόλεμοι κόστισαν την απώλεια πολλών χειρόγραφων. Για παράδειγμα, όταν οι σταυροφόροι μπήκαν στην Κωνσταντινούπολη έκαιγαν για να ζεσταθούν κώδικες με έργα αρχαίων Ελλήνων από τη βιβλιοθήκη. Όταν μετά από μερικές ημέρες οι επιτελείς τους κατάλαβαν περί τίνος επρόκειτο τα πήραν στη Δύση. Και βάσει αυτών των έργων έγινε η Αναγέννηση.
–InS: Όπως και ένα κομμάτι που πέρασε μέσω των Αράβων…
-E.Σ: Ναι και αυτό. Αλλά εδώ μιλάμε για κώδικες σε αρχαία ελληνική γλώσσα και όχι μεταφρασμένους …Και εκείνο που έπρεπε να τους προβληματίσει στο Υπουργείο Πολιτισμού είναι ότι μόλις επινοήθηκε η τυπογραφία, τα πρώτα έργα που εκδόθηκαν ήταν η Βίβλος και τα «Στοιχεία» του Ευκλείδη. Και μετά άρχισαν οι εκδόσεις των αρχαίων Ελληνικών Μαθηματικών. Τα «Στοιχεία» του Ευκλείδη έρχονται δεύτερα σε αριθμό εκδόσεων μετά τη Βίβλο. Και εδώ στην Ελλάδα, πιο πολύ αξία έχει ένα κεραμιδάκι πάνω στο οποίο θα αναφέρεται το όνομα ενός εξοστρακισμένου, παρά το έργο ενός αρχαίου Έλληνα μαθηματικού.
–InS: Τέλος ένα τμήμα της δουλειάς σας αφορά στο έργο διακεκριμένων Ελλήνων επιστημόνων όπως του μεγάλου Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή και του Παπακυριακόπουλου
-E.Σ: Όσον αφορά τον Καραθεοδωρή, δυστυχώς υπάρχει μια «Καραθεοδωρήτιδα». Μετά το βιβλίο μου, που έχω την τιμή να προλογίζεται από την αείμνηστη θυγατέρα του Καραθεοδωρή, άρχισαν διάφορες πρωτοβουλίες όπως η ίδρυση Μουσείου στην Κομοτηνή. Η οποία δεν ήταν γενέτειρά του. Οι πρόγονοί του φύγαν από το Μποσνοχώρι της Ανατολικής Θράκης και πήγαν και ίδρυσαν την Νέα Βύσσα. Δυστυχώς, το Μουσείο δεν έγινε εκεί και οι κάτοικοι έχουν ξεσηκωθεί. Στη συνέχεια ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε στη Γερμανία και μεταφράσθηκε και εδώ, τον παρουσιάζει ως συνεργάτη των Ναζί. Πολλά και διάφορα λέγονται. Τέλος πάντων. Ο Καραθεοδωρής ήταν ένας μεγάλος επιστήμονας αλλά λέγονται και διάφορες υπερβολές …
–InS: Ναι ειδικά σε σχέση με τον Αϊνστάιν λέγονται διάφορα. Θα θέλατε να μας πείτε ..
-E.Σ: Ναι, με τον Αϊνστάιν ήταν φίλοι. Όταν στη φυσική παρουσιαζόταν ένα μαθηματικό πρόβλημα ζητούσε την άποψη και τη βοήθειά του. Δεν είναι υποτιμητικό…
–InS: Καθόλου. Και είναι και σύνηθες ….
-E.Σ: Και είναι και σύνηθες. Αυτά που λένε ότι κλέψανε κάνανε κ.λπ….. Κάποτε είχε πει κάποιος ότι στο σπίτι της κόρης του Καραθεοδωρή υπήρχε ένα βιβλίο με λευκές σελίδες. Μόλις το άκουσα πήγα στο σπίτι και έψαξα. Ήταν ένα έργο για τον χωρόχρονό που είχε δημοσιεύσει ο Καραθεοδωρής στην εγκυκλοπαίδεια του Δρανδάκη και ήταν καμιά δεκαριά σελίδες ενώ οι υπόλοιπες ήταν λευκές. Ρώτησα την κόρη του Καραθεοδωρή και μου είπε ότι ήταν οι πρόσθετες λευκές σελίδες που έβαλε ο βιβλιοδέτης για να μπορέσει να το δέσει γιατί ήταν ολιγοσέλιδο. Και κάποιος έπλασε ολόκληρη ιστορία περί κλοπής και άλλων τέτοιων παραμυθιών. Βέβαια, ο Καραθεοδωρής ήταν μεγάλος μαθηματικός. Μεγαλύτερος όμως και πιο αδικημένος, ήταν ο Χρήστος ο Παπακυριακόπουλος. Ο Καραθεοδωρής δεν ήταν θεμελιωτής κάποιου κλάδου των μαθηματικών. Ο Παπακυριακόπουλος όμως, ο «Ερημίτης του Πρίνστον», ήταν ένας από τους θεμελιωτές της Γεωμετρικής Τοπολογίας και είχε γράψει την πρώτη διατριβή, την Γεωμετρική Τοπολογία το 1943 παρακαλώ! Δούλευε στο τυπογραφείο και με κίνδυνο γιατί οι Γερμανοί έκαναν μπλόκα. Τον διώξανε από εδώ λόγω της συμμετοχής του στο ΕΑΜ. Πήγε στην Αμερική και διέπρεψε στο Πρίνστον. Η Ασφάλεια των Αθηνών έστειλε έγγραφο στην υπηρεσία Μεταναστεύσεως των ΗΠΑ να τον εκδώσουν ως επικίνδυνο κομμουνιστή. Τα συνηθισμένα… Πού τώρα; … Στο Πρίνστον! Το οποίο είχε μακρά παράδοση σε αυτά. Ήταν το Ίδρυμα το οποίο είχε φιλοξενήσει τον Αϊνστάιν όταν αυτός διέφυγε από τη ναζιστική Γερμανία.
Ο Παπακυριακόπουλος δεν ήταν καθηγητής, ήταν Ανώτατος Ερευνητής και τον διορισμό του τον υπέγραψε ο Οπενχάιμερ. Πέθανε το 1973 και την μεγάλη περιουσία του την άφησε στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Υπάρχει η μονοκατοικία του στο Χαλάνδρι εγκαταλειμμένη από το 1973. Στείλαμε στον Πρύτανη ένα έγγραφο για αξιοποίησή της αλλά δεν πήραμε απάντηση. Σύνηθες φαινόμενο στην Ελλάδα.
–InS: Kύριε Σπανδάγο θα θέλαμε να σας ευχαριστήσουμε για αυτή τη συνέντευξη. Θα θέλατε να προσθέσετε κάτι τελευταίο;
-E.Σ: Σας ευχαριστώ και εγώ πολύ. Το μόνο που θέλω να πω είναι ότι τα βιβλία τα έχω βγάλει από μεράκι και όχι για το κέρδος. Θα ήθελα να τα διαβάζουν τα παιδιά, όχι από προγονολατρεία, αλλά για να γίνουν καλύτεροι. Και φυσικά να προβάλουμε, ως πολιτεία, την αρχαία ελληνική επιστήμη.
ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ
Η σειρά “Έργα Αρχαίων Ελλήνων Μαθηματικών-Αστρονόμων”
(Απόδοση στη νεοελληνική – σχολιασμός Ευάγγελου Σπανδάγου).
α ) “Οι Χαμένες Πραγματείες του Ευκλείδου”.
β) “Τα Οπτικά και τα Κατοπτρικά του Ευκλείδου”.
γ) “Τα Φαινόμενα του Ευκλείδου”.
δ) “Τα Σφαιρικά του Θεοδοσίου”. Προλογίζει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Memphis των Η.Π.Α., Γεώργιος Αναστασίου.
ε) “Τα Περί Κυλίνδρου Τομής και Περί Κώνου Τομής του Σερήνου”. Προλογίζει ο Ακαδημαϊκός Νικόλαος Αρτεμιάδης.
στ) “Το Περί μεγεθών και αποστημάτων Ηλίου και Σελήνης του Αριστάρχου”. Προλογίζει ο αστρονόμος Άγγελος Αναγνωστίδης, Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Γκέντιγκεν.
ζ) “Η Συναγωγή του Πάππου του Αλεξανδρέως” (τόμος Α’, βιβλία β’, γ’, δ’). Προλογίζει η Επίκουρη Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Μάρω Παπαθανασίου.
η) “Η Συναγωγή του Πάππου του Αλεξανδρέως”. Προλογίζει η Επίκουρη Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Μάρω Παπαθανασίου.
θ) “Η Συναγωγή του Πάππου του Αλεξανδρέως” (τόμος Γ’, βιβλία ζ’). Προλογίζει η Επίκουρη Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Μάρω Παπαθανασίου.
ι) “Η Αριθμητική Εισαγωγή του Νικόμαχου του Γερασηνού”. Προλογίζει η Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Σοφία Καλπαζίδου.
ια) “Υπόμνημα εις το πρώτον των Ευκλείδου Στοιχείων του Πρόκλου” (τόμος Α΄). Προλογίζει ο Αν. Καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης Μιχάλης Λάμπρου.
ιβ) “Τα Σχόλια του Πρόκλου στο α’ βιβλίο των Στοιχείων του Ευκλείδου” (τόμος Β΄). Προλογίζει ο Καθηγητής του Πανεπιστημίου Cameron των ΗΠΑ Ιωάννης Αργυρός.
ιγ) “Εισαγωγή εις την σπουδήν των ουρανίων φαινομένων του Γεμίνου του Ροδίου”. Προλογίζει η Επίκουρη Καθηγήτρια του ΕΜΠ Χριστίνα Φίλη.
ιδ) “Οι Καταστερισμοί του Ερατοσθένους”. Προλογίζει ο Επίκουρος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Στράτος Θεοδοσίου.
ιε) “Τα Φαινόμενα και Διοσημεία του Αράτου”. Προλογίζει ο Επίκουρος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Μάνος Δανέζης.
ιστ) “Στοιχείων βιβλίον ιδ΄ του Υψικλέους και ιε΄ Ανωνύμου”. Προλογίζει ο Δρ. των Μαθηματικών Ιωάννης Θωμαΐδης.
ιζ) “Των Αράτου και Ευδόξου Φαινομένων εξηγήσεως του Ιππάρχου”. Προλογίζει η Επίκουρη Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Μάρω Παπαθανασίου.
ιη) “Τα έργα του Αυτολύκου του Πιτανέως “Περί κινούμενης σφαίρας” και “Περί επιτολών και δύσεων””. Προλογίζει ο Νικόλαος Καστάνης, Διδάκτορας του ΑΠΘ.
ιθ) “Το έργο του Κλεομήδους “Κυκλική Θεωρία Μετεώρων””. Προλογίζει ο Αναπληρωτής Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Ξενοφών Μουσάς.
κ) “Το έργο του Ευκλείδου “Δεδομένα””. Προλογίζει ο Αναπληρωτής Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Ιωάννης Αραχωβίτης.
κα) “Η Μαθηματική Σύνταξις του Πτολεμαίου” (τόμος Α’, βιβλία α’, β’, γ’). Προλογίζει η Επίκουρη Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Μάρω Παπαθανασίου.
κβ) “Των κατά το μαθηματικόν χρησίμων εις την Πλάτωνος ανάγνωσιν του Θέωνος του Σμυρναίου”
Προλογίζει η Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών και Πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Φιλολόγων Γεωργία Ξανθάκη – Καραμάνου.
κγ) “Των τα μέτα τα φυσικά του Θεοφράστου”. Προλογίζει η ερευνήτρια-ιστορικός Ποτίτσα Γρηγοράκου, Διδάκτορας του Πανεπιστημίου της Σορβόννης.
κδ) “Υψικλέους :Αναφορικός”
κε) “Ερατοσθένους: Είς τα Αράτου Φαινόμενα”
κστ) “Αχιλλέως Τατίου: Περί του Παντός”. Προλογίζει η Επίκουρη Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Παναγιώτα Πρέκα – Παπαδήμα.
κζ) “Η Συναγωγή του Πάππου του Αλεξάνδρεως”. (Τόμος Δ’, βιβλίο η’). Προλογίζει η Επίκουρη Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Μάρω Παπαθανασίου.
Η σειρά “Ιστορική-Ερευνητική Βιβλιοθήκη»
α) “Οι Μαθηματικοί της Αρχαίας Ελλάδος” των Ευαγ. Σπανδάγου – Ρ. Σπανδάγου.
β) “Οι Αστρονόμοι της Αρχαίας Ελλάδος” των Ευαγ. Σπανδάγου – Ρ. Σπανδάγου.
γ) “Οι Ιατροί και οι Φαρμακολόγοι της Αρχαίας Ελλάδος”, των Ευαγ. Σπανδάγου – Ρ. Σπανδάγου.
δ) “Οι Θετικοί Επιστήμονες της Βυζαντινής Εποχής”, των Ευαγ. Σπανδάγου – Ρ. Σπανδάγου.
ε) “Έλληνες Θετικοί Επιστήμονες από το 1453 έως το 1821”, των Ευαγ. Σπανδάγου – Ρ. Σπανδάγου. Προλογίζει ο Αν. Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ξενοφών Μουσάς.
στ) “Οι Φυσικοί Επιστήμονες της Αρχαίας Ελλάδος”, του Ευαγ. Σπανδάγου.
ζ) “Τα Μαθηματικά των Αρχαίων Ελλήνων”, του Ευαγ. Σπανδάγου. Προλογίζει ο Καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Επαμεινώνδας Πάνας.
η) “Η Ζωή και το Έργο του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή”, του Ευαγ. Σπανδάγου (βραβείο Ακαδημίας Αθηνών έτους 2000). Προλογίζει η θυγατέρα του μεγάλου μαθηματικού, Δέσποινα Ροδοπούλου – Καραθεωδορή.
θ) “Η Αστρονομία των Αρχαίων Ελλήνων”, του Ευαγ. Σπανδάγου, Προλογίζει ο Επίκουρος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Νικόλαος Νικολής.
ι) “Η κρίση των αρχών των Αρχαίων Ελληνικών Μαθηματικών”, του Heinrich Scholz (Μετάφραση : Ευαγ. Σπανδάγου).
ια) “Η χρυσή τομή στην Αρχαία Ελλάδα”, του Ευάγγελου Σπανδάγου. Προλογίζει η Δέσποινα Ροδοπούλου – Καραθεοδωρή (Θυγατέρα του μεγάλου μαθηματικού Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή).
ιβ) “Διογένης ο Απολλωνιάτης (ο Ρεθύμνιος Φυσικός Φιλόσοφος) “, του Ευάγγελου Σπανδάγου. Προλογίζει ο φιλόλογος – Δήμαρχος Ρεθύμνης Δημήτριος Αρχοντάκης.
γ) “Το Άπειρο στην Αρχαία Ελλάδα και τα Παράδοξα του Ζήνωνος “, του Ευάγγελου Σπανδάγου. Προλογίζει ο Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Κωνσταντίνος Σταθακόπουλος.
ιδ) “Συγγράμματα των Αρχαίων Ελλήνων στις Θετικές Επιστήμες”, Ευαγ. Σπανδάγου. Προλογίζει ο Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών Παναγιώτης Σιαφαρίκας.
ιε) “H Μετεωρολογία στην Αρχαία Ελλάδα” , Ευαγ. Σπανδάγου. Προλογίζει ο Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Χρήστος Ζερεφός, Ακαδημαικός.
ιστ) “Αρχαία Ελληνικά Προβλήματα Αριθμητικής” , Ευαγ. Σπανδάγου. Προλογίζει ο Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών Παύλος Δημοτάκης.
ζ) “Εύδημος ο Ρόδιος, ο ιστορικός των Μαθηματικών και της Αστρονομίας” , Ευαγ. Σπανδάγου. Προλογίζει ο Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης Νικόλαος Ε. Παπαδογιαννάκης.
η) “Χρίστος Παπακυριακόπουλος – ο Ερημίτης του Πρίνστον” , Ευαγ. Σπανδάγου.
ιθ) “Το Δήλιο Πρόβλημα στην Αρχαία Ελλάδα”, Ευαγ. Σπανδάγου. Προλογίζει ο Ακαδημαϊκός Νικόλαος Αρτεμιάδης.
ικ) “Το Δήλιο Πρόβλημα στην Αρχαία Ελλάδα”, Απόδοση στη νεοελληνική – σχολιασμός Ευάγγελου Σπανδάγου.
